وبا: علائم، پیشگیری و روش های درمان آن

وبا چیست؟

وبا یک عفونت حاد اسهالی است که در اثر خوردن غذا یا آب آلوده به باکتری ویبریو کلرا ایجاد می شود. وبا همچنان یک تهدید جهانی برای سلامت عمومی و شاخصی از نابرابری و عدم توسعه اجتماعی است.

نکات مهم و کلیدی در مورد وبا

1. اکثر افراد آلوده هیچ علائمی ندارند یا علائم خفیفی از خود نشان می دهند و می توان با درمان های حمایتی مانند تجویز پودر ORS، سرم درمانی و در مرحله بعد با تجویز آنتی بیوتیک بیماران را درمان کرد.
2. محققان تخمین زده‌اند که سالانه 1.3 تا 4 میلیون مورد ابتلا به بیماری وبا با نرخ 21000 تا 143000 مورد مرگ و میر در سراسر جهان به دلیل وبا وجود دارد.
3. وبا یک بیماری اسهالی حاد است که در صورت عدم درمان مناسب می تواند ظرف چند ساعت موجب مرگ شود.
4. تامین آب سالم و بهداشتی برای پیشگیری و کنترل انتقال وبا و سایر بیماری‌های منتقله از طریق آب بسیار مهم است.
5. موارد شدید وبا نیز نیاز به درمان سریع با تزریق سرم و تجویز آنتی بیوتیک دارند.

علائم وبا

کرامپ شکمی

درد یا کرامپ شکمی یکی از عارضه های مهم بیماری وبا است. در واقع یکی از اصلی ترین و شایع ترین علائم در بین افراد مبتلا به وبا بروز درد و کرامپ شکمی است که یا می تواند با تب یا بدون تب همراه باشد.

اسهال

اسهال مرتبط با وبا به طور ناگهانی ایجاد می شود و می تواند به سرعت موجب از دست دادن مایعات بدن شود. حدود یک لیتر در هر ساعت. اسهال ناشی از وبا اغلب کمرنگ و ظاهری شیری دارد که شبیه آبی است که برنج را در آن آبکشی کرده اند. همچنین اسهال ناشی از وبا بویی شبیه بوی ماهی گندیده دارد.

تهوع و استفراغ

استفراغ به ویژه در مراحل اولیه وبا رخ می دهد و می تواند ساعت ها ادامه یابد.

کم آبی بدن

کم آبی بدن می تواند ظرف چند ساعت پس از شروع علائم وبا ایجاد شود. کاهش 10 درصد یا بیشتر از وزن بدن نشان دهنده کم آبی شدید بدن است.

کم آبی بدن می تواند منجر به از دست رفتن سریع مواد معدنی در خون شود که در نتیجه تعادل مایعات را در بدن مختل می کند. این رخداد، عدم تعادل الکترولیت نامیده می شود.

عدم تعادل الکترولیت

عدم تعادل الکترولیت می تواند منجر به بروز علائم و نشانه های تهدید کننده حیات شود. برخی از این علائم شامل:

گرفتگی عضلات

این علامت در نتیجه از دست دادن سریع املاح بدن مانند سدیم، کلر و پتاسیم ایجاد می شود. از شایع ترین نوع گرفتگی عضلات می توان به گرفتگی عضلات پشت ساق پا اشاره کرد.

بروز شوک

این عارضه یکی از جدی ترین عوارض کم آبی بدن است. شوک زمانی اتفاق می افتد که حجم کم خون باعث کاهش فشار خون و کاهش میزان اکسیژن در بدن شود. در صورت عدم درمان به موقع، می تواند در عرض چند دقیقه منجر به مرگ شود.

وبا یک بیماری بسیار خطرناک است که می تواند باعث اسهال شدید آبکی شود. بین چند ساعت تا حدود 5 روز طول می کشد تا فرد علائم را پس از مصرف غذا یا آب آلوده نشان دهد. وبا هم کودکان و هم بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می دهد.

اکثر افراد آلوده به باکتری عامل وبا (ویبریو کلرا) هیچ علامت خاصی ندارند، اگرچه این باکتری به مدت 1-10 روز پس از عفونت در مدفوع افراد آلوده وجود دارد و دوباره به محیط ریخته می شود و به طور بالقوه افراد دیگر را آلوده می کند.

در میان افرادی که دارای علائم هستند، عمده آنها علائم خفیف یا متوسط ​​دارند، در حالی که تعداد کمی دچار اسهال آبکی حاد همراه با کم آبی شدید می شوند. این امر در صورت عدم درمان می تواند منجر به مرگ افراد شود. عفونت وبا اغلب خفیف یا بدون علامت است، اما می تواند شدید نیز باشد. تقریباً از هر 10 نفری که به وبا مبتلا می شوند، یک نفر دچار علائم شدیدی مانند اسهال آبکی، استفراغ و ورم پاها می شود. در این افراد از دست دادن سریع مایعات بدن منجر به کم آبی و شوک می شود. 

تاریخچه وبا

در طول قرن نوزدهم، وبا از مخزن اصلی خود در دلتای گنگ در هند در سراسر جهان گسترش یافت. شش همه گیری (پاندمی) بعدی بیماری وبا میلیون ها نفر را در دنیا به کام مرگ کشاند. همه گیری آخر (هفتم) در سال 1961 در جنوب آسیا شروع شد، در سال 1971 به آفریقا و در سال 1991 به قاره آمریکا رسید. وبا اکنون در بسیاری از کشورها بصورت اندمیک و تک گیر مشاهده شده است.

سویه های باکتری ویبریو کلرا

سروگروه های زیادی از باکتری ویبریو کلرا (V. cholera) وجود دارد، اما تنها دو گروه O1 و O139 باعث شیوع بیماری می شوند. ویبروی کلرا O1 باعث همه طغیان های اخیر وبا در دنیا شده است. ویبریو کلرا O139 اولین بار در بنگلادش در سال 1992 شناسایی شد و در گذشته باعث شیوع وبا می شد، اما اخیراً فقط در موارد نادر و بصورت پراکنده شناسایی شده و هرگز در خارج از آسیا شناسایی نشده است. هیچ تفاوتی در نوع و شدت بیماری ناشی از دو سروگروه وجود ندارد.

اپیدمیولوژی، عوامل خطر، و بار بیماری

معمولاً 2 تا 3 روز طول می کشد تا علائم بیماری وبا پس از مصرف مواد غذایی و آب آلوده به باکتری ظاهر شوند، اما این زمان می تواند از چند ساعت تا حدود 5 روز متغیر باشد.

اثرات مرگبار این بیماری نتیجه سمی است که باکتری در روده کوچک تولید می کند. این سم منجر به اسهال و از دست دادن سریع مایعات و املاح (الکترولیت ها) می شود.

باکتری وبا ممکن است در همه افرادی که در معرض ابتلا و آلودگی قرار دارند باعث بیماری نشود، اما این افراد همچنان باکتری ها را در مدفوع خود دفع می کنند که می تواند مواد غذایی و آب را آلوده کند.

منابع آب آلوده منبع اصلی عفونت وبا هستند.

1. آب های سطحی یا آب چاه: چاه های آب آلوده منابع مهم شیوع وبا در مقیاس بزرگ هستند.
2. غذاهای دریایی: خوردن غذاهای دریایی خام یا نیم پز، به ویژه صدف، می توانند آلوده به باکتری وبا باشند.
3. میوه ها و سبزیجات: میوه ها و سبزیجات منبع مهم عفونت وبا در مناطقی هستند که وبا در آن گزارش شده است. در کشورهای در حال توسعه، آبیاری با آب حاوی فاضلاب می‌توانند محصولات مزرعه را آلوده کنند.

عوامل خطر مهم در بروز وبا

همه افراد مستعد ابتلا به وبا هستند. با این حال، برخی عوامل می‌توانند شما را در برابر این بیماری آسیب‌پذیرتر کنند یا احتمال بروز علائم و نشانه‌های شدید وبا را افزایش دهند.

عوامل خطر ابتلا به وبا عبارتند از:

1. شرایط بد بهداشتی: وبا در شرایط فقیر و ضعیف بهداشتی- از جمله تامین آب سالم – طغیان پیدا می کند. چنین شرایطی در اردوگاه های پناهندگان، کشورهای فقیر، و مناطقی که به قحطی، جنگ یا بلایای طبیعی مبتلا شده اند، بیشتر مشاهده می گردد.
2. کاهش اسید معده یا اختلال در عملکرد معده: باکتری عامل وبا نمی تواند در محیط اسیدی زنده بماند و اسید معده اغلب به عنوان دفاعی در برابر این عفونت عمل می کند. اما افرادی که سطح اسید معده پایینی دارند - مانند کودکان، افراد مسن، و افرادی که از آنتی اسیدها، مسدودکننده های H-2 یا مهارکننده های پمپ پروتون استفاده می کنند - فاقد این لایه حفاظتی هستند، بنابراین در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به وبا هستند.
3. تماس نزدیک با فرد مبتلا به وبا: اگر با فردی که به وبا مبتلا شده است در تماس نزدیک و مداوم هستید، احتمال ابتلا به وبا در شما نیز افزایش می یابد.
4. گروه خونی O به دلایلی که هنوز کاملاً مشخص نیست. احتمال ابتلا به وبا در افراد دارای گروه خونی O در مقایسه با سایر گروه‌های خونی دو برابر بیشتر است. همچنین افراد دارای گروه خونی O معمولا به اسهال شدیدتری مبتلا می شوند.
5. مصرف صدف خام یا نیم پز: خوردن صدف های خام یا نیم پز با منابع نامشخص، خطر ابتلا به این بیماری را تا حد زیادی افزایش می دهد.

روشهای پیشگیری از ابتلا به وبا

1. دست های خود را به طور مکرر و حداقل بمدت 15 ثانیه با آب و صابون بشویید، به خصوص بعد از استفاده از سرویس بهداشتی و قبل از مصرف غذا. اگر آب و صابون در دسترس نیست، از یک ضدعفونی کننده دست مبتنی بر الکل استفاده کنید.
2. آب سالم بنوشید، از جمله آب بطری یا آبی که خودتان حداقل به مدت یک دقیقه جوشانده و ضد عفونی کرده اید. حتی برای مسواک زدن از آب بطری استفاده کنید.
3. نوشیدنی‌های داخل قوطی یا شیشه منابع مطمئنی هستند اما دقت کنید حتما قبل از مصرف ظرف محتوی آن را بخوبی بشویید. ترجیحا یخ را به نوشیدنی های خود اضافه نکنید مگر اینکه خودتان آن را با استفاده از آب سالم تهیه کرده باشید.
4. غذاهای کاملا پخته را مصرف کنید و در صورت امکان از مصرف غذاهای خیابانی خودداری کنید.
5. از مصرف سوشی و همچنین غذاهای دریایی خام یا نیم پز از هر نوع خودداری کنید.
6. میوه ها و سبزیجاتی که می توانید خودتان آنها را پوست بگیرید، مانند موز، پرتقال و آووکادو، منابع مطمئنی برای مصرف هستند. از مصرف میوه هایی که پوست آنها را نمی توان جدا کرد مانند انگور و انواع توت ها خودداری کنید مگر اینکه آنها را قبل از مصرف بخوبی ضد عفونی کرده باشید. همچنین از مصرف سالاد و سبزیجات در رستوران ها خودداری کنید.

نظارت و پایش بیماری

نظارت و پایش وبا باید بخشی از یک سیستم یکپارچه مدیریت و کنترل بیماری باشد. موارد مثبت وبا بر اساس سوء ظن بالینی در بیمارانی که با اسهال شدید آبکی حاد مراجعه می کنند، شناسایی می شود. سپس با شناسایی باکتری ویبریو کلرا در نمونه های مدفوع بیماران مبتلا، این احتمال تأیید می شود. تشخیص را می توان با استفاده از تست های تشخیصی سریع (RDTs)، تسهیل کرد. نمونه ها برای تایید با کشت یا آزمون مولکولی PCR به آزمایشگاه فرستاده می شوند.

آب و فاضلاب

راه حل بلند مدت برای کنترل وبا در توسعه اقتصادی و دسترسی جهانی به آب آشامیدنی سالم و بهداشت کافی است. اقداماتی شامل اجرای راه حل های سازگار بلندمدت برای اطمینان از استفاده از آب سالم، اصول بهداشتی و اقدامات بهداشتی خوب در نقاط اپیدمی و اندمی وبا است. علاوه بر وبا، چنین مداخلاتی از بروز طیف گسترده‌ای از سایر بیماری‌های منتقله از طریق آب و غذا جلوگیری می‌کند و همچنین به دستیابی به اهداف مرتبط با فقر، سوء تغذیه و آموزش کمک می‌کند.

درمان وبا

وبا بیماری است که به راحتی قابل درمان است. اکثر افراد را می توان از طریق تجویز سریع محلول آبرسانی خوراکی (ORS) با موفقیت درمان کرد. بیماران بزرگسال ممکن است برای درمان کم آبی متوسط ​​در روز اول به 6 لیتر ORS نیاز داشته باشند.

بیماران با کم آبی شدید در معرض خطر بروز شوک هستند و نیاز به تجویز سریع مایعات بصورت داخل وریدی (سرم های تزریقی) دارند. همچنین به این بیماران آنتی بیوتیک های مناسب برای کاهش مدت اسهال، کاهش دفع مایعات مورد نیاز بدن و کاهش مقدار و مدت دفع زمان باکتری در مدفوع داده می شود.

تجویز انبوه آنتی بیوتیک ها توصیه نمی شود، زیرا هیچ اثر ثابت شده ای بر گسترش وبا ندارد و ممکن است به مقاومت ضد میکروبی نیز کمک کند.

همچنین لازم است میوه ها و سبزیجات مصرفی افراد بخوبی شسته و ضد عفونی شوند. در مناطقی که مواردی از وبا در بین افراد مشاهده شده است و همچنین مناطقی که ممکن است که سیستم آب و فاضلاب در زمین های زراعی و کشاورزی رها شوند و این خطر وجود دارد که محصولات کشاورزی به باکتری عامل وبا آلوده باشند. بنابراین رعایت بهداشت فردی و ضد عفونی کردن میوه ها و سبزیجات امری ضروری است.

اگر من یا یکی از اطرافیانم بیمار شد باید چه اقداماتی انجام دهم؟

اگر فکر می کنید که شما یا یکی از اعضای خانواده تان ممکن است به وبا مبتلا شده باشید، فورا و بدون وقفه به یکی از مراکز درمانی مراجعه کنید. کم آبی ناشی از وبا می تواند روند سریعی داشته باشد، بنابراین جایگزینی سریع مایعات از دست رفته امری ضروری است. اگر محلول آبرسانی خوراکی (ORS) دارید، بلافاصله مصرف آن را شروع کنید. اگر نوزادی اسهال آبکی دارد، به شیردهی آن ادامه دهید.