اندومتریوز: علائم، درمان و روش های پیشگیری

اندومتریوز چیست؟

اندومتریوز بیماری است که در آن بافت رحم (اندومتر) در جایی غیر از رحم رشد کرده و باعث درد و یا مشکلات ناباروری در زنان می شود. اندومتریوز سالیانه تقریباً 10 درصد (190 میلیون نفر) از زنان و دختران در سن باروری در دنیا را تحت تأثیر قرار می دهد. اندومتریوز یک بیماری مزمن است که با درد شدید بخصوص در دوران قاعدگی، حین یا بعد از مقاربت جنسی، در حین حرکات روده و/یا دفع ادرار همراه بوده که با مشکلاتی از قبیل درد مزمن لگن، نفخ شکم، تهوع، خستگی و گاهی افسردگی، اضطراب و ناباروری همراه است.

علائم متغیر و گسترده اندومتریوز به این معنی است که کارکنان مراقبت های بهداشتی به راحتی آن را تشخیص نمی دهند و بسیاری از افرادی که از آن رنج می برند آگاهی محدودی از این بیماری دارند. این امر خود می تواند باعث تاخیر طولانی مدت بین شروع علائم و تشخیص آن شود. در حال حاضر هیچ درمان شناخته شده ای برای اندومتریوز وجود ندارد و درمان معمولاً با هدف کنترل علائم انجام می شود. تشخیص زودهنگام و درمان موثر اندومتریوز مهم است، اما در بسیاری از موارد از جمله در کشورهای کمتر توسعه یافته​​، تشخیص و درمان بسیار دیر صورت می گیرد و یا اصلا صورت نمی گیرد. در این زمینه نیاز به تحقیقات و مطالعات بیشتر و افزایش آگاهی زنان بمنظور اطمینان از پیشگیری موثر، تشخیص زودهنگام و بهبود مدیریت بیماری امری بسیار حیاتی است.

اندومتریوز بیماری است که با وجود بافتی شبیه آندومتر (پوشش داخلی رحم) در خارج از رحم مشخص می شود. این بیماری باعث یک واکنش التهابی مزمن می شود که ممکن است منجر به تشکیل بافت اسکار (چسبندگی و فیبروز) در داخل لگن و سایر قسمت های بدن شود. انواع مختلفی از ضایعه در آندومترویوز عبارتند از:

1. اندومتریوز سطحی که عمدتا در صفاق لگنی مشاهده می شود.
2. اندومتریوز کیستیک تخمدان (آندومتریوم) که در تخمدان ها مشاهده می شود.
3. اندومتریوز عمیق در ناحیه بین رحمی، مثانه و روده در موارد نادر مشاهده می شود، همچنین اندومتریوز در خارج از لگن نیز مشاهده شده است.

علائم مرتبط با اندومتریوز متفاوت است و شامل یک یا چندین مورد از موارد زیر است:

1. پریودهای دردناک
2. درد مزمن لگن
3. درد در حین و یا بعد از رابطه جنسی
4. حرکات دردناک روده
5. احساس درد حین دفع ادرار
6. خستگی
7. افسردگی یا اضطراب
8. نفخ شکم و حالت تهوع

اندومتریوز علاوه بر موارد فوق می تواند باعث ناباروری در زنان شود. ناباروری به دلیل اثرات احتمالی اندومتریوز بر روی حفره لگن، تخمدان ها، لوله های فالوپ یا رحم رخ می دهد. ارتباط کمی بین میزان ضایعات آندومتر و شدت یا مدت علائم وجود دارد: برخی از افراد با ضایعات قابل مشاهده و بزرگ علائم خفیفی دارند و برخی دیگر با ضایعات اندک علائم شدید. علائم اغلب پس از یائسگی بهبود می یابند اما در برخی موارد علائم دردناک می تواند ادامه یابد. در برخی موارد، اندومتریوز می تواند بدون علامت باشد.

علت

اندومتریوز یک بیماری پیچیده است که برخی از زنان را در سراسر جهان از ابتدای اولین قاعدگی تا یائسگی بدون در نظر گرفتن منشأ قومی یا موقعیت اجتماعی تحت تأثیر قرار می دهد. تصور می شود که منشأ دقیق اندومتریوز چند عاملی است، به این معنی که عوامل مختلفی در توسعه و بروز آن نقش دارند. چندین فرضیه برای توضیح منشاء اندومتریوز ارائه شده است. در حال حاضر تصور می شود که اندومتریوز می تواند به دلایل زیر ایجاد می شود:

قاعدگی برگشتی، یعنی زمانی که خون قاعدگی حاوی سلول های آندومتر در لوله های فالوپ به عقب بر می گردد و در درون لگن در حین خروج خون از بدن از طریق دهانه رحم و واژن در طول دوره های قاعدگی جریان می یابد. قاعدگی برگشتی می تواند منجر به رسوب سلول های شبه آندومتر در خارج از رحم شود و این سلول ها در آنجا قرار گرفته و رشد کنند.

متاپلازی سلولی، یعنی زمانی که سلول ها از شکلی به شکل دیگر تغییر می کنند. سلول های خارج از رحم به سلول های شبیه به آندومتر تبدیل شده و شروع به رشد می کنند. سلول های بنیادی باعث ایجاد این بیماری می شوند که سپس از طریق خون و عروق لنفاوی در بدن پخش می شود.

عوامل دیگر نیز ممکن است به رشد یا تداوم بافت خارج رحمی آندومتر کمک کنند. به عنوان مثال، اندومتریوز وابسته به میزان استروژن است که التهاب، رشد و درد مرتبط با بیماری را افزایش می دهد. با این حال رابطه بین استروژن و اندومتریوز بصورت کامل شناخته نشده زیرا عدم وجود استروژن همیشه مانع از وجود اندومتریوز نمی شود. تصور می شود که چندین عامل دیگر باعث توسعه، رشد و ثبات ضایعات اندومتریوز می شوند. این موارد شامل تغییر در عملکرد یا نقص سیستم ایمنی، تأثیرات هورمونی پیچیده، عوامل ژنتیکی و آلودگی های محیطی بالقوه است.

مزایای اجتماعی و اقتصادی درمان اندومتریوز

اندومتریوز پیامدهای اجتماعی، بهداشت عمومی و اقتصادی قابل توجهی دارد. این بیماری می تواند کیفیت زندگی زنان را به دلیل درد شدید، خستگی، افسردگی، اضطراب و مشکلات ناشی از ناباروری کاهش دهد. برخی از افراد مبتلا به اندومتریوز با درد ناشی از اندومتریوز ناتوان کننده مواجه می شوند که آنها را از رفتن به محل کار یا مدرسه باز می دارد. در این شرایط درمان اندومتریوز می تواند موجب افزایش توانایی افراد برای مشارکت در پروژه های کاری و اجتماعی شود. رابطه جنسی دردناک ناشی از اندومتریوز می تواند منجر به قطع یا اجتناب از مقاربت شود و بر سلامت جنسی افراد مبتلا و یا شریک زندگی آنها تأثیر بگذارد.

پیشگیری

در حال حاضر هیچ راه شناخته شده ای برای پیشگیری از اندومتریوز وجود ندارد. افزایش آگاهی و به دنبال آن تشخیص و مدیریت زودهنگام ممکن است پیشرفت طبیعی بیماری را کند یا متوقف کند و بار طولانی مدت علائم آن را کاهش دهد ولی در حال حاضر درمان مشخصی برای اندومتریوز وجود ندارد.

تشخیص

سابقه و بررسی دقیق علائم قاعدگی و درد مزمن لگن زمینه مشکوک به اندومتریوز را فراهم می کند. اگرچه چندین ابزار و آزمایش غربالگری پیشنهاد و بررسی شده اند، اما در حال حاضر هیچ کدام برای شناسایی یا پیش بینی دقیق افراد یا جمعیت هایی که به این بیماری مبتلا هستند معتبر نیستند. شک اولیه به اندومتریوز یک عامل کلیدی برای تشخیص زودهنگام است زیرا اندومتریوز اغلب می تواند علائمی را نشان دهد که مشابه بسیاری از عوارض و بیماری های دیگر در زنان بوده بنابراین می تواند تشخیص را به تاخیر بیاندارد.

همچنین لازم است تا در صورت تشخیص اولیه، بیمار به مراکز درمانی تخصصی ارجاع گردد. به عنوان مثال، اندومتریوز و چسبندگی تخمدان اغلب برای تشخیص نیاز به سونوگرافی یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) دارد. تأییدیه بافت شناسی، معمولاً پس از بررسی جراحی یا لاپاراسکوپی می تواند در تأیید تشخیص به ویژه برای شایع ترین نوع ضایعات مفید باشد. نیاز به تأییدیه بافت شناسی یا لاپاراسکوپی نباید مانع از شروع درمان پزشکی تجربی شود.

درمان

بسته به علائم، ضایعات، نتیجه مورد انتظار و انتخاب بیمار، درمان می تواند با دارو و/یا جراحی انجام شود. استروئیدهای ضد بارداری، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و داروهای ضد درد (مسکن­ها) از درمان های رایج هستند. همه آنها باید با دقت تجویز و کنترل شوند تا از بروز عوارض جانبی احتمالی جلوگیری شود. درمان های دارویی اندومتریوز بر کاهش استروژن یا افزایش پروژسترون به منظور تغییر محیط های هورمونی که موجب بروز اندومتریوز می شوند متمرکز است. این درمان های پزشکی شامل قرص های ترکیبی ضد بارداری خوراکی، پروژستین ها و آنالوگ های هورمون ترشح کننده گنادوتروپین (GnRH) است. با این حال، هیچ یک از این درمان ها موجب درمان کامل بیماری نمی شوند. مصرف این داروها گاهی با عوارض جانبی همراه بوده و ممکن است علائم مربوط به اندومتریوز گاهی اوقات پس از قطع درمان مجددا ظاهر شوند. انتخاب درمان به میزان اثربخشی، عوارض جانبی نامطلوب، ایمنی طولانی مدت، هزینه های جانبی و در دسترس بودن دارو بستگی دارد. اغلب روش های درمانی مبتنی بر داروهای هورمونی برای درمان افرادی که از اندومتریوز رنج می برند و مایل به باردار شدن هستند مناسب نیستند، زیرا بر روند تخمک گذاری تأثیر می گذارند.

جراحی می تواند ضایعات، چسبندگی و بافت اسکار اندومتریوز را برطرف کند. با این حال، موفقیت آن در کاهش علائم و افزایش میزان بارداری اغلب به شدت بیماری بستگی دارد. علاوه بر این، ضایعات اندومتریوز حتی پس از درمان موفق نیز ممکن است مجددا عود کنند و ناهنجاری های عضلات کف لگن می تواند به درد مزمن لگن کمک کند. گزینه های درمانی ناباروری ناشی از اندومتریوز شامل حذف اندومتریوز با روش لاپاراسکوپی، تحریک تخمدان با تلقیح داخل رحمی (IUI) و لقاح آزمایشگاهی (IVF) است، اما میزان موفقیت آنها متفاوت است.

سبک زندگی (لایف استایل) و اندومتریوز

حمام آب گرم و کسیه های آب گرم می توانند درد ناشی از اندومتریوز را تسکین دهند. با گذشت زمان، تغییر شیوه زندگی می تواند به کاهش بروز و علائم اندومتریوز کمک کند:

تغذیه درستی داشته باشید: تحقیقات نشان داده اند که بین اندومتریوز و رژیم هایی که میوه و سبزیجات کمی و گوشت قرمز زیادی دارند ارتباط مستقیم وجود دارد. برخی از کارشناسان معتقدند مقدار زیاد چربی در گوشت مانند گوشت گاو و گوساله، بدن شما را تشویق به تولید ترکیبات شیمیایی به نام پروستاگلاندین می کند که ممکن است منجر به تولید بیشتر استروژن شود. این استروژن اضافی می تواند عامل رشد بیش از حد بافت آندومتر باشد.

میوه ها و سبزیجات تازه به وعده های غذایی خود اضافه کنید: نگهداری میوه ها و سبزیجات از قبل شسته شده و خرد شده در یخچال می تواند به شما کمک کند که تعداد وعده های مصرفی خود از این ترکیبات را افزایش دهید. همچنین تحقیقات جدید نشان داده است که مصرف غذاهای غنی از اسیدهای چرب امگا 3 مانند ماهی آزاد و گردو بسیار مفید هستند. یک مطالعه نشان داد زنانی که بیشترین میزان اسیدهای چرب امگا 3 را مصرف می کردند، 22 درصد کمتر از زنانی که کمترین مقدار را مصرف می کردند به اندومتریوز مبتلا می شدند.

در مقایسه، زنانی که بیشترین چربی ترانس را مصرف می کردند 48 درصد بیشتر از کسانی که کمترین چربی را مصرف می کردند در معرض خطر بودند بنابراین نوع چربی هایی که در رژیم غذایی خود قرار می دهید بسیار اهمیت دارد. همچنین از مصرف الکل و کافئین خودداری کنید. به نظر می رسد نوشیدن قهوه و نوشابه حاوی کافئین شانس ابتلا به اندومتریوز را افزایش می دهد اگرچه محققان هنوز علت دقیق آن را نمی دانند.

به طور منظم ورزش کنید: دلایل زیادی وجود دارد که ورزش راهی عالی برای مدیریت و پیشگیری از اندومتریوز است. ورزش کردن قلب شما را تشویق می کند تا خون را به تمام اندام های بدن پمپ کند، گردش خون را بهبود بخشد و به جریان انتقال مواد مغذی و اکسیژن در تمامی ارگان ها کمک کند.

زنانی که ورزش می کنند ممکن است استروژن کمتر و پریودهایی با عوارض بسیار کم و دوره کوتاه تری داشته باشند که می تواند به بهبود علائم اندومتریوز در طول زمان کمک کند. اما موارد دیگری نیز وجود دارد: مطالعات نشان داده است که هرچه زمان بیشتری را به تمرینات شدید مانند دویدن یا دوچرخه سواری اختصاص دهید، احتمال اینکه به اندومتریوز مبتلا شوید کمتر است.

ورزش به کاهش استرس کمک می کند و از آنجا که موجب آزادسازی ترکیبات شیمیایی به نام اندورفین از مغز می شود، در واقع می تواند درد را تسکین دهد. حتی چند دقیقه فعالیت بدنی که باعث می شود نفس عمیق بکشید یا عرق کنید می تواند این تأثیر را ایجاد کند. تمرینات با شدت کمتر مانند یوگا نیز می تواند با کشش بافت ها و ماهیچه های لگن برای تسکین درد و کاهش استرس مفید باشد.

استرس خود را مدیریت کنید: محققان گمان می کنند استرس می تواند موجب تشدید عوارض ناشی از اندومتریوز شود. یافتن راه هایی برای مدیریت استرس چه از طریق یوگا و چه مدیتیشن یا صرف وقت برای مراقبت از خود می تواند به شما در کاهش

علائم کمک کند. همچنین ممکن است مراجعه به یک روان درمانگر که می تواند نکاتی را برای مقابله با استرس ارائه دهد مفید باشد.

به درمان های جایگزین نگاه کنید: اگرچه تحقیقات کافی برای استفاده از درمان های طبیعی جایگزین برای اندومتریوز وجود ندارد برخی از زنان با استفاده از این تکنیک ها علائم خود را از بین می برند از جمله:

1. طب سوزنی
2. داروهای گیاهی
3. ماساژ درمانی

اگر علاقمند به امتحان درمان جایگزین هستید حتماً ابتدا با پزشک خود مشورت کنید به خصوص اگر در نظر دارید از مکمل هایی بدون نسخه و تجویز پزشک استفاده کنید. آنها می توانند عوارض جانبی داشته باشند که شما از آنها اطلاع ندارید. هرگز از دوز توصیه شده تجاوز نکنید یا بیش از یک مکمل در یک زمان مصرف نکنید.